تحلیل فضای وابستگی و فضاهای پیوستگی منطقۀ آزاد تجاری ـ صنعتی ارس

منطقۀ آزاد تجاری ـ صنعتی ارس محصول کنشِ نظام‌های متعدد در مقیاس‌های فضایی مختلفی است که از آن به‌عنوان یکی از شش دروازۀ حیاتی ایران برای هم پیوندی اقتصاد لمحلی و ملی با اقتصاد جهانی نام می‌برند. به عبارتی، مسیر تحول این واحد تجاری ـ صنعتی به‌عنوان یک ساخت جغرافیایی توسط نظام­هایی در حال هدایت است که آن را از درون (در مقیاس محلی) و بیرون (به‌واسطۀ اثرات سایر مقیاس­های فضایی) سازمان می‌دهند، اگر چه در جایگاه یکی از عناصر ساختاری ـ کارکردی سازمان فضا تمایز یافته و محل آن در فضا معیّن شده است؛ بنابراین، به نظر می­رسد ساخت‌یابی منطقۀ آزاد ارس در فضای وابستگی تحت‌الشّعاع کارکرد سایر مراکز قدرتِ فضا­های پیوستگی است که در مقیاس­های جغرافیایی وسیع‌تر نقش‌آفرین هستند.در واقع با توجه به آنچه که ذکر شد، پژوهش حاضر با روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی در پی تبیین نمودن مقیاس­های فضایی مؤثّر در ساخت و نظام جغرافیایی منطقۀ آزاد ارس است که در همین خصوص، برای تحلیل وضع موجود از چارچوب مفهومی‌ـ نظری مقیاس‌های سه لایۀ جهانی، ملی و محلی مطرح در نظریّۀ نظام­های جهانی پیتر تیلور در پیوند با انواع فضاهای وابستگی و پیوستگی استفاده شده است؛ بنابراین، طبق نتایج این پژوهش مقیاس­های فضایی مؤثّر در روند تحوّلات منطقۀ آزاد ارس متعددتر از سطوح مقیاس­های جغرافیایی سه گانۀ مطرح شده در نظریّۀ نظام­های جهانی است. در واقع علاوه بر فرصت­ها و تهدیدهای اقتصاد جهانی سرمایه­داری در وسیع­ترین مقیاس یعنی مقیاس جهانی، ایدئولوژی دولت ـ ملت در مقیاس ملی یعنی دیدگاههای کلان دولتمردان ایرانی و اثرات فضای وابستگی در مقیاس محلی یعنی موقعیت و محل استقرار منطقۀ آزاد ارس در جلفا، کنش دو مقیاس ناحیه­ای (فروملی) شمال­غرب ایران و نیز مزایا و تنگناهای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی قفقاز جنوبی در مقیاس منطقه­ای (فراملی) در سازمان­بندی فضایی منطقۀ آزاد ارس، دخیل و مؤثّر هستند.